„Jest piękny, fantastyczny z cudowną (póki co) lokalizacją. Często koło niego przechodzę i w każdym etapie powstawania mnie zachwycał.” – Pani Małgorzata
„Piękna jak cały Świeradów.” – Pani Aldona
„Gratulacje. Bardzo dobry zrównoważony projekt.” – Pan Paweł
„To wg mnie najciekawszy dom, jaki został ostatnio zbudowany. Obserwowałam jego powstawanie i pokazywałam innym.” – Pani Donata
Willa w Świeradowie to w pewnym sensie eksperyment naukowo-architektoniczny. Jest próbą stworzenia nowoczesnego i atrakcyjnego wizualnie budynku w eksponowanym miejscu ale zarazem wpisanego w lokalną tożsamość. Szukając miejscowej inspiracji, w pierwszej kolejności myślałem o typowej, sudeckiej chacie przysłupowej. Ten trop wydawał się oczywisty ze względu na to, że takie chaty – w lepszym lub gorszym stanie – zachowały się w najbliższym otoczeniu. Zaś w centrum samego Świeradowa ustawiono niedawno rodzaj „domu wzorcowego”, który ukazuje tutejszy styl budownictwa przysłupowego – sięgającego tradycją XVI wieku. .Jednak inwestor odrzucił ten kierunek. Obawiał się bowiem, że fuzja nowoczesności z tradycyjną chatą zaowocuje powstaniem modnej ostatnio formy „nowoczesnej stodoły”. Inwestor kategorycznie nie chciał iść w tym kierunku. W jego wyobrażeniu, budynek miał odwoływać się do – nie stodoły, nie chaty, lecz do archetypu klasycznego domu – rozumianego jako coś stabilnego i okazałego. W tym sensie, uznałem że również jest możliwość odwołania się do tradycji – ale nie tej pierwotnej, lokalnej – lecz tej późniejszej, wtórnej. Chodzi oczywiście o architekturę willową przełomu XIX i XX wieku, która w miejscowościach górskich się pojawiła się w miarę rozwoju turystycznego. Choć region Sudetów nie wytworzył własnego stylu uzdrowiskowego, takiego jak widzimy choćby w Alpach czy po Polskiej stronie Tatr (styl Zakopiański), to jednak inspiracji znalazłem tu bardzo wiele. Są to malownicze wille w Karpaczu, Szklarskiej Porębie, okolicznych mniejszych miejscowościach i samym Świeradowie. Ich styl ma różne korzenie, najczęściej jest „importowany” – z właśnie regionów alpejskich – głównie tyrolskich i bawarskich. Ale przełom XIX i XX wieku przyniósł również nawiązania z rejonów północnych Niemiec – mur pruski, a nawet z Norwegii. Oczywiście nie sposób byłoby zacytować wszystkich tych elementów, które same w sobie były cytatami z innych kultur.
Dlatego wybrałem formy najbardziej charakterystyczne – z murowanym trzonem/cokołem i z dekoracyjnie wykończonymi częściami drewnianymi. Najczęściej są to misternie opracowane ganki, szczyty, ścianki kolankowe, gdzie wykorzystywano rozbudowaną formę szachulców i inne techniki ciesielskie.
Oczywiście zależało mi na tym, aby nowo powstały dom nie był dosłowną kopią „stylu” willowego. Chciałem zaznaczyć jakiś wyraźny ślad mojego osobistego dialogu z tutejszą architekturą. Tak aby odbiorcy z jakiś czas wyraźnie odczytali tu kreatywny ślad po nas i naszej wrażliwości. Tu inspirację znalazłem w głębi współczesnych Niemiec ….autorstwa Tadao Ando. Kto by pomyślał, że słynny architekt brutalizmu, którego rozpoznajemy po ascetycznym modelowaniu brył z surowego betonu może mieć coś wspólnego z filigranową architekturą drewnianą – w tym z konstrukcjami szachulcowymi. A jednak. Jego projekt muzeum Inbadmunster am Stein jest takim właśnie egzotycznym połączeniem. Architekt „ustawił” tu konstrukcję typowego, szachulcowego domu na cokole z surowego betonu i z tego samego materiału zakomponował całe otoczenie. Uczynił to taki sposób, że w krajobrazie – z daleka, budynek odbieramy jak jeden z wielu typowych domów szachulcowych. Dopiero z bliska odsłania się zagłębiona w terenie część betonowa oraz to, że w szachulcu zamiast tradycyjnego wypełnienia są gładkie szyby.
Idąc za tą inspiracją postanowiłem posadowić moją willę na podobnym, surowym cokole. Cała reszta jest drewniana. W tym sensie jest to nawiązanie zarówno do budynku Tadao Ando jak i do wielu uzdrowiskowych willi. Surowy beton kontrastuje tu z dekoracyjnie opracowaną strukturą szachulcową. I tu się nie oszczędzaliśmy. Wykorzystaliśmy cały potencjał tradycyjnych konstrukcji drewnianych, które wykonane są całkowicie technikami ciesielskimi – choć z użyciem nowoczesnych maszyn. Najbardziej efektowny miał być szczyt, w którym mieści się salon wysoki na półtora kondygnacji. Zależało nam na tym, by był on cały szklany, a wyjścia na taras nie dzieliły żadne słupy. Tu pośrednia inspiracją jest efektowna konstrukcja domu zdrojowego w Świeradowie. Dzięki filigranowych zaprojektowanym wiązarom kratownicowo-szachulcowym, mogłem pozwolić sobie na wprowadzenie współczesnych, dużych okien w tym szyb narożnych bez żadnych dodatkowych słupków. Idąc za inspiracją lokalnymi willami postanowiłem, by efektowny drewniany szczyt salonu, odznaczał się na tle otynkowanych, białych ścian.
Podobny efekt – tylko na mniejszą skalę zastosowałem przy wyjściu kuchennym – na swojego rodzaju taras „śniadaniowy” Dodatkowo cały wysoki parter domu otacza drewniana galeria widokowa – to nawiązanie do architektury alpejskiej. Dla równowagi tradycji z nowoczesnością, potrzebowałem czegoś, co dodatkowo przełamie swojego rodzaju rustykalny styl domu. Dlatego dla kontrastu zastosowałem duże gładkie tafle szkła – w tym szerokie okna narożne. To było bardzo ważne zważywszy, że z okien tych rozpościera się piękny widok na dolinę Świeradowa. A dwie sklejone prostopadle szyby pozwalają tu podziwiać szeroką panoramę. W tym miejscu również wykorzystaliśmy potencjał konstrukcji drewnianych – dzięki czemu w narożnikach okien nie ma żadnych słupków ograniczających widok. Ciężar nadproży „przejmuje” w tym miejscu, od góry szachulcowa ścianka kolankowa – która jak się okazuje nie pełni wyłącznie roli dekoracyjnej. Taka tradycyjna konstrukcja ma szerokie właściwości nośne. Co istotne białe tynkowane ściany, wbrew pozorom wcale nie są murowane. To tylko gra plastyczna, bowiem cały dom powyżej piwnic jest wykonany w technologii drewnianej – tyle, że w tych miejscach szkielet ukryty jest pod warstwą dodatkowej izolacji i tynku.
Willa w Świeradowie-Zdroju to kolejny ślad naszej silnej obecności w Sudetach – tym razem zachodnich. Ten jeden z najpiękniejszych regionów Polski wciąż jest odkrywany, a ze względu na trudną historię XX wieku, tutejsze dziedzictwo architektoniczne wymaga szczególnej wrażliwości i zrozumienia. Na Podhalu, z którym się związałem, wszyscy pamiętamy historię Stanisława Witkiewicza, który jako przybysz z daleka zachwycił się lokalnym budownictwem i połączył jest z – na tamten czas rozumianą nowoczesnością – secesją. Tak powstał charakterystyczny styl, zwany później „zakopiańskim”. Mam nadzieję, że ten projekt i szereg innych, które są „na desce” u nas w biurze, przyczyni się do powstania współczesnego „stylu sudeckiego”.
Marek Idziak-Sępkowski